Giai đoạn vượt cạn khó khăn nhất đã qua. Việc duy trì và ổn định sức khỏe cho mẹ cũng như chăm sóc cho bé yêu đúng cách là việc rất quan trọng gia đoạn sau sinh
I. CHĂM SÓC MẸ
1. Vấn đề đi lại và nghỉ ngơi
Sau sinh, mẹ nên dành phần lớn thời gian để nghỉ ngơi và chăm sóc đặc biệt để phục hồi sức khỏe. Mẹ bé cần được ngủ nhiều cho lại sức và nên nằm ngửa duỗi thẳng chân để sản dịch được tống ra ngoài dễ dàng hơn. Sau 6 giờ mẹ nên ngồi dậy đi lại nhẹ nhàng để tránh ứ sản dịch, nếu vẫn còn mệt mẹ nên nhờ người thân đỡ khi di chuyển.
2. Vấn đề dinh dưỡng
Sau sinh mẹ thường bị mất nhiều máu do đó một chế độ ăn hợp lý và có dinh dưỡng là yếu tố quan trọng đối với mẹ bé. Nếu sinh thường, hãy ăn những loại thức ăn kích thích ra sữa để đủ nguồn sữa cho con bú. Nếu sinh mổ mẹ chỉ nên ăn và uống những thức ăn dạng lỏng trong 6 giờ đầu. Không nên kiêng khem quá nhiều thức ăn như quan niệm xưa, hãy ăn uống đủ nhóm chất để con có thể hấp thụ dinh dưỡng đầy đủ nhất. Nên chọn loại thức ăn có nhiều dinh dưỡng mà lại dễ tiêu hóa như: Canh trứng gà, cháo nhuyễn, rau xanh, các loại thịt đỏ… không nên ăn mặn, tránh các gia vị có mùi nồng cay có thể ảnh hưởng đến mùi vị của sữa mẹ khiến trẻ không bú như hành, tỏi, tiêu, ớt…
Theo khuyến cáo của Viện Dinh dưỡng, chế độ dinh dưỡng trong ngày của bà mẹ đang nuôi con bú nên tuân theo Tháp dinh dưỡng hợp lý dành cho bà mẹ đang nuôi con bú như sau:
Sau khi sinh bà mẹ cần được ăn uống đầy đủ các chất dinh dưỡng, không nên kiêng khem quá mức vì bà mẹ rất cần lấy lại sức và tạo sữa nuôi con. Mẹ có khỏe thì con mới phát triển tốt. Những thực phẩm mẹ cần bổ sung trong giai đoạn này gồm:
– Các loại hoa quả tươi và rau xanh để đảm bảo lượng chất xơ, vitamin và khoáng chất.
– Chất bột đường thường có trong cơm, bún, bánh mì, khoai lang, khoai tây…
– Protein từ thịt nạc, thịt gà, trứng và các loại đậu.
– Canxi từ sữa, bơ, cá mòi, đậu phụ… để hỗ trợ phát triển xương và răng cho bé
Ngoài việc bổ sung dinh dưỡng hợp lý, các bà mẹ sau sinh cũng cần lưu ý:
Tránh xa thuốc lá và tránh uống rượu. Rượu bia và thuốc lá sẽ khiến sữa mẹ về ít hơn, trẻ cai sữa sớm và tinh thần không ổn định. Những thực phẩm này cũng rất có hại và khiến mẹ chậm quá trình phục hồi sức khỏe sau sinh hơn.
Thận trọng với thực phẩm có thể gây khó tiêu. Mẹ nên tránh các thức ăn dễ ôi thiu và có thể gây ngộ độc (thịt, trứng, hải sản sống). Nên lưu ý các loại thức ăn có thể khiến con bạn phản ứng lại khó tiêu (hành, cải bắp, trứng cá, trứng tôm, gia vị cay) nếu chúng gây phản ứng.
Hạn chế uống cà phê hoặc trà. Trà và cà phê sẽ khiến mẹ trở nên khó ngủ hơn, điều này không tốt cho việc nghỉ ngơi, thư giãn của mẹ, nếu muốn, mẹ chỉ nên uống cà phê với một lượng rất nhỏ mỗi ngày.
– Nếu có bất cứ thắc mắc hay nghi ngờ nào, đừng chần chừ mà hãy hỏi ngay ý kiến Bác sĩ để được tư vấn về dinh dưỡng.
3. Vấn đề về bầu sữa mẹ
* Sự tiết sữa
Sau khi sinh, lượng sữa non tăng dần lên. Vào khoảng ngày thứ 3 sau sinh có hiện tượng lên sữa (ở người đẻ con so là từ 3 – 5 ngày, người đẻ con rạ là từ 2 – 3 ngày sau đẻ). Sản phụ sẽ thấy vú căng cứng, đau nhức, có thể sốt nhẹ (38 – 38,50C), đôi khi kèm nhức đầu, khó chịu. Tình trạng căng sữa có thể kéo dài 24 – 48 giờ, sau đó sữa thực sự chảy ra.
Đối với vú, ngay những giờ sau sinh đầu tiên, mẹ nên cho bé bú ngay sau khi lau sạch đầu vú, để kích thích tuyến sữa tiết sữa. Mẹ nên cho bé bú sớm để tận dụng nguồn sữa non và bú nhiều lần trong ngày. Nếu việc tiết sữa bị tắc nên tích cực cho bé bú, triệu chứng đó sẽ dần dần mất đi. Nên vắt sữa dư sau mỗi lần bé bú, tránh vắt, bóp sai cách gây vỡ tuyến, tia sữa. Cho trẻ bú mẹ sẽ giúp tử cung người mẹ co bóp tốt, sớm trở lại kích thước bình thường và tạo trạng thái tinh thần phấn chấn, gắn bó tình cảm giữa mẹ và con.
4. Vấn đề vệ sinh cá nhân
Vệ sinh thân thể sau sinh cũng cần phải chú ý, bởi sau sinh sản dịch ra nhiều, cần vệ sinh vùng âm hộ ít nhất là 3 lần/ngày vào sáng, chiều và tối trước khi đi ngủ. Nếu sản dịch ra nhiều, sản phụ nên vệ sinh nhiều lần hơn. Cần thay băng, giấy vệ sinh, khăn, nước rửa cũng phải sạch sẽ, tốt nhất nên dùng nước đun sôi để nguội hoặc nước ấm. Có thể dùng dung dịch vệ sinh sát khuẩn pha loãng để rửa. Sau khi rửa xong thì dùng khăn thấm cho khô.
Trong quá trình sinh nở, cơ thể sản phụ tiết ra nhiều mồ hôi, nên cần phải tắm gội cho sạch sẽ. Tuy nhiên việc tắm gội cần diễn ra nhanh từ 5-10 phút, không nên tắm trong bồn, chậu (đặc biệt là không nên ngâm mình trong nước). Phòng tắm phải kín gió và nên tắm bằng nước ấm dù thời tiết nóng hay lạnh. Đối với các mẹ đẻ mổ hay cắt tầng sinh môn, nên thận trọng với vết thương để tránh bung tuột mối chỉ.
5. Vấn đề về tinh thần
Được chào đón đứa con yêu dấu sau bao ngày trông chờ là điều hạnh phúc nhất mà người mẹ cảm nhận được. Tuy nhiên, sau vài ngày chăm sóc bé chưa quen, phải thức dậy liên tục vào ban đêm, hay có rất nhiều việc xảy ra mà bản thân người mẹ chưa sẵn sàng chấp nhận. Kèm theo đó là sự thay đổi hormone trong cơ thể khiến mẹ trở nên mệt mỏi, tính tình trở lên khó chịu, đôi lúc gắt gỏng vô cớ. Những lúc thế này rất cần sự an ủi, sẻ chia của chồng và người thân. Các mẹ không nên suy nghĩ nhiều tránh tình trạng trầm cảm sau sinh- một căn bệnh hay gặp phải hiện nay.
6. Chế độ nghỉ ngơi cho mẹ sau sinh hợp lý
Trong tuần đầu sau khi sinh mẹ nên cố gắng ngủ những khi có thể ngủ được. Càng nghỉ ngơi nhiều càng tốt. Việc ngủ đủ giấc và ngủ sâu giúp các bà mẹ tái tạo năng lượng, sản xuất sữa tốt hơn và tránh stress, trầm cảm sau sinh. Mặt khác, các bà mẹ cần cẩn thận hơn trong chăm sóc cơ thể, sinh hoạt hay chọn thực phẩm để mau hồi phục sức lực, nhất là với những sản phụ sinh mổ thường hồi phục chậm hơn so với sinh thường.
– Vấn đề sa tử cung cũng khiến các mẹ lo lắng, đặc biệt là với những mẹ sinh thường có nguy cơ gặp phải các vấn đề này cao hơn sinh mổ. Bệnh này khiến mẹ đi tiểu nhiều lần, giảm ham muốn tình dục và khiến sinh hoạt hằng ngày gặp nhiều khó khăn.
– Để phòng tránh bệnh sa tử cung thường gặp ở phụ nữ sau sinh, sản phụ không được làm việc nặng, không ngồi quá lâu và dành nhiều thời gian để nghỉ ngơi, thư giãn. Đặc biệt, việc cho con bú sớm – sau sinh 24 tiếng sẽ giúp tử cung hồi phục tốt, tránh được bệnh sa tử cung, giảm nguy cơ băng huyết sau sinh.
– Vận động nhẹ nhàng
– Sau khi vết thương đã lành và ổn định, các mẹ nên vận động, massage thư giãn, xoa bóp tay chân với liều lượng thích hợp, vừa phải để đẩy hết sản dịch ra ngoài, giúp khí huyết lưu thông, giúp ăn ngủ tốt hơn. Ngoài ra việc tập thể dục, massage còn mang lại các lợi ích như:
+ Nhanh chóng phục hồi sức khỏe sau sinh và mau lành vết mổ khi mổ đẻ.
+ Giảm căng thẳng, stress, đặc biệt, giữ tinh thần thanh thản, không lo lắng, buồn phiền, phương pháp tối ưu giúp các mẹ hồi phục sức khỏe, tâm lý nhanh chóng và giảm trầm cảm sau sinh
+ Giảm tỉ lệ đau lưng.
+ Cải thiện khí chất, tăng cường sự lưu thông máu, tốt cho tim mạch.
+ Giảm táo bón, tránh bí tiểu.
+ Phục hồi sự săn chắc của cơ thể, giảm mỡ bụng.
+ Giảm các tai biến tim mạch.
+ Tránh nguy cơ viêm tắc tĩnh mạch sâu, nghẽn mạch phổi.
+ Trong môi trường sinh hoạt hàng ngày, nên tránh nắng nóng hoặc gió lạnh. Chỗ ở nên thoáng mát, dễ chịu, không bị ảnh hưởng của khói bụi, mùi hôi, tiếng ồn. Nhiệt độ trong phòng lý tưởng cho cả mẹ và bé là 27 – 290. Tuyệt đối không nằm than vì khí CO2 trong than sẽ gây ngạt cho mẹ và em bé.
7.
Các mẹ nên tin rằng món quà quý giá nhất mà bạn có thể tặng cho con bạn và cả thế giới này đó chính là sức khỏe của bản thân bạn. Do vậy, các mẹ sau sinh nên biết chăm sóc bản thân đúng cách để có một sức khỏe tốt, một tinh thần thoải mái chăm sóc con yêu khôn lớn.
7. Theo dõi sức khỏe
Khoảng thời gian 6 tuần sau sinh (thời kỳ hậu sản), các cơ quan trong cơ thể người mẹ, nhất là những cơ quan sinh dục sẽ dần dần trở về trạng thái bình thường như trước khi có thai trừ tuyến vú vẫn tiếp tục phát triển để tiết ra sữa.
Trong khoảng thời gian này, có những vấn đề cần theo dõi là sự thu hồi tử cung, sự tiết sản dịch, sự lên sữa và tiết sữa, những thay đổi tổng quát khác và phát hiện nhiễm trùng hậu sản.
* Sự thu hồi tử cung
Bình thường ngay sau khi lấy nhau ra, tử cung co hồi thành một khối cầu an toàn. Ngày đầu sau sinh, đáy tử cung cao khoảng 13cm trên khớp vệ, trung bình mỗi ngày nhỏ đi 1cm. Sau ngày thứ 12 – 13, tử cung thu hồi nhỏ nằm trong vùng chậu, không còn sờ thấy đáy tử cung trên bụng nữa. Sự thu hồi tử cung ở con so nhanh hơn ở con rạ, ở người cho con bú nhanh hơn ở người không cho con bú. Khi tử cung bị nhiễm trùng, sự thu hồi tử cung sẽ chậm hơn bình thường.
* Sản dịch
– Trong 2 – 3 ngày đầu sản dịch có màu đỏ tươi, sau đổi sang màu đỏ sậm như bã trầu.
– Từ ngày thứ 4 đến thứ 8 chất dịch loãng hơn, lẫn với chất nhầy lờ lờ như máu cá.
– Từ ngày thứ 8 đến ngày thứ 12, sản dịch chỉ còn là một chất nhầy trong, ít dần.
– Nếu bị nhiễm trùng sản dịch có mùi hôi, có thể có lẫn mủ.
* Vết khâu tầng sinh môn
Nếu tầng sinh môn bị rách hay cắt khi sinh thì được khâu lại. Vết khâu tầng sinh môn cần được kiểm tra (xem có bị sưng nề, bầm tím, đỏ đau nhiều, có tụ máu âm hộ, âm đạo, chân chỉ có mủ…) và làm thuốc 2 lần mỗi ngày bằng thuốc sát trùng, sản phụ nên tự rửa thêm khi tiêu tiểu, thay băng vệ sinh sạch nhiều lần trong ngày, tránh tình trạng ẩm ướt kéo dài vết thương sẽ chậm lành và dễ nhiễm trùng.
Tập đi tiểu, ngồi dậy đi lại, tránh bị táo bón.
* Những thay đổi tổng quát
– Bình thường, tổng trạng sản phụ tốt, thân nhiệt bình thường (trừ lúc lên sữa có thể có sốt nhẹ). Sản phụ có thể có rét run sau khi sinh do sự mất nhiệt và mệt mỏi khi rặn sinh, rét run ngắn hạn và mau hết. Do đó, cần giữ ấm cho sản phụ và bé sau sinh.
– Sản phụ và trẻ nên ra ngoài phòng phơi nắng vào buổi sáng (trước 8 giờ) khoảng một vài tuần sau sinh, hít thở không khí trong lành và vận động nhẹ nhàng.
– Không nên ngâm mình lâu trong nước, lau khô và mặc đủ ấm sau khi tắm. Có thể tắm gội sau vài ngày sinh nhưng không nên tắm bồn. Nếu mệt, sản phụ không nên tắm gội cùng một lúc và đừng đứng cúi lom khom sẽ dễ gây chóng mặt, ngã quỵ.
* Hướng dẫn trong quá trình điều trị tại bệnh viện và chăm sóc sau khi ra viện
Tuân thủ chặt chẽ chế độ điều trị, uống thuốc đúng theo y lệnh của bác sĩ
Tuân thủ chặt chẽ theo lời khuyên của bác sĩ về chế độ ăn uống, nghỉ ngơi, cách cho con bú. Chế độ tập luyện, tư tương thoải mái để có lợi cho sức khỏe.
Sau khi ra viện nếu sản phụ thấy xuất hiện các triệu chứng bất thường sau: Đau bụng vùng dưới nhiều, sản dịch ra nhiều, mùi hôi… cần đến cơ sở y tế khám và điều trị.
II. CHĂM SÓC BÉ
1. Cho bé bú
Sản phụ nên cho con bú sữa mẹ nếu không có chống chỉ định của Bác sĩ vì sữa mẹ kinh tế hơn, tiện dụng, dễ bảo quản, cho con bú sẽ thắt chặt tình cảm mẹ con, giúp tử cung co hồi tốt hơn trong thời kỳ hậu sản. Nuôi con bằng sữa mẹ là phương pháp nuôi dưỡng tự nhiên và tối ưu nhất đối với sự phát triển của trẻ nhỏ, là biện pháp có thể tác động nhiều nhất đến sự sống còn trong 2 năm đầu đời của trẻ. Bú sữa mẹ hoàn toàn có thể giúp ngăn ngừa 13% các trường hợp tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi. Nhiều nghiên cứu khoa học cho thấy trẻ được nuôi bằng sữa mẹ ít mắc các bệnh nhiễm khuẩn, suy dinh dưỡng, thừa cân béo phì, khi trưởng thành nguy cơ mắc các bệnh mãn tính không lây ít hơn hẳn trẻ không được nuôi bằng sữa mẹ.
Trước và sau mỗi lần cho bú nên làm vệ sinh vú sạch sẽ bằng nước ấm.
Nếu mẹ thiếu sữa có thể cho trẻ uống thêm sữa công thức phù hợp theo tháng tuổi. Nếu trẻ bú kém có thể dùng thìa bón thêm cho trẻ.
Chú ý:
– Dụng cụ cho trẻ ăn cần được luộc sôi trước khi sử dụng. Tay người chăm sóc rửa sạch sẽ.
– Trẻ sơ sinh dễ nôn trớ khi ăn no do cơ thắt tâm vị đóng chưa tốt. Trẻ đẻ non hay bị sặc, tím tái khi ăn do chưa có sự phối hợp tốt 3 phản xạ thở, bú và nuốt. Vì vậy không ép trẻ bú nhiều. Cho trẻ ăn ít một, đổ thìa. Sau khi trẻ ăn no, không đặt trẻ nằm ngay, đỡ trẻ ở tư thế đầu cao, mặt nghiêng sang một bên, vỗ ợ hơi.
2. Giữ ấm cho bé
Khi ở trong bụng mẹ, trẻ đã quen với môi trường nhiệt độ ổn định, khi ra môi trường bên ngoài, nhiệt độ thay đổi khiến trẻ phải tự thích nghi, tuy nhiên cơ chế thích ứng của bé còn rất kém, và bé cần được giữ ấm ngay lập tức. Nhiệt độ phòng thích hợp của bé ở mức 27 – 32 độ C.
3. Vệ sinh miệng
Mẹ nên vệ sinh miệng cho trẻ thường xuyên bằng nước đun sôi để nguội hoặc nước muối sinh lý .
4. Chăm sóc da cho bé
Tắm cho trẻ hàng ngày bằng nước ấm 37 độ C. Phòng tránh hăm cho trẻ. Bởi lẽ da trẻ sơ sinh mỏng, dễ bị tổn thương, hăm, đỏ. Vì vậy không để da trẻ tiếp xúc lâu với tã ẩm, ướt, nên thay tã thường xuyên cho trẻ, khi trẻ bị hăm cần bôi thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ.
5. Theo dõi thân nhiệt, nhịp thở và màu sắc da của trẻ
Nhiệt độ bình thường của trẻ từ 36,5°C – 37,2°C (nhiệt độ cặp nách). Trẻ sơ sinh có thể bị hạ thân nhiệt cả khi vào mùa hè, từ đó trẻ dễ bị viêm phổi, do vậy mẹ cần cho trẻ nằm phòng thoáng, nhiệt độ phòng thích hợp, đủ ánh sáng. Không quấn trẻ quá kỹ dễ làm trẻ sốt, viêm da, viêm phổi …
Trẻ sơ sinh có nhịp thở bình thường 40-60 lần/phút, trẻ thở đều, nếu thấy trẻ thở nhanh hơn 60 lần/phút hoặc thở chậm hơn 40 lần/phút, hoặc thở không đều, khò khè hoặc co kéo lồng ngực là bất thường.
Cấu tạo đường thở của trẻ sơ sinh rất mềm và khí quản hẹp nên chú ý đến tư thế bế và đặt trẻ nằm sao cho đường thở không bị gập hoặc ngửa quá. Kê gối dưới vai, giữ cổ trẻ ở tư thế trung gian, đánh giá tư thế tốt bằng nhịp thở nhẹ nhàng, đều đặn, trẻ ngủ yên giấc.
Quan sát màu sắc da của trẻ: Bình thường da trẻ hồng, môi và đầu chi hồng. Nếu thấy da trẻ tái, nhợt, tím, hoặc vàng da cần đưa trẻ đến cơ sở y tế kiểm tra.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.http://bvdkhocmon.vn/Truyen-thong-GGSK/Ch%C4%83m%20s%C3%B3c%20s%E1%BA%A3n%20ph%E1%BB%A5%20sau%20sinh%20th%C6%B0%E1%BB%9Dng-ad5283.html
3. https://benhvienhatrung.vn/cham-soc-san-phu-sau-sinh-thuong/